سرماخوردگي که با نام‌هاي نازوفارنژيت ، رينوفارنژيت و زکام حاد نيز شناخته مي‌شود، بيماري واگير مربوط به دستگاه تنفسي فوقاني است که عمدتاً بيني را تحت تأثير قرار مي‌دهد. سرماخوردگي معمولاً با خستگي، احساس سرما، عطسه و سردرد آغاز مي‌شود و با علائمي چون سرفه، گلودرد، آبريزش بيني و تب ادامه مي‌يابد و معمولاً هفت تا ده روز بعد برطرف مي‌شود و برخي علائم ممکن است تا سه هفته طول بکشد. بيش از دويست نوع ويروس عامل سرماخوردگي وجود دارد، با اين حال راينو ويروس‌ها (که خود بيش از 99نوع مختلف شناخته‌شده هستند) متدوال‌ترين عامل اين بيماري هستند. ويروس‌هاي عامل بيماري مي‌توانند تا مدت زماني طولاني (براي راينو ويروس تا بيش از 18ساعت) در محيط زنده بمانند و ممکن است از دستان به چشمان و بيني که محل عفونت هستند، منتقل شوند. ويروس از طريق عطسه، سرفه و تماس با افراد يا اشياء آلوده قابل انتقال به بدن است. برخي معتقدند که در معرض سرما قرار گرفتن باعث سرماخوردگي مي‌شود و همين باعث شده که اين نام را براي بيماري انتخاب کنند که البته اين مطلب به اثبات نرسيده و رد شده است.

عفونت دستگاه تنفسي فوقاني بر اساس قسمت‌هايي از بدن که بيشتر دچار عفونت مي‌شوند، دسته‌بندي مي‌گردند، که سرماخوردگي عمدتاً بيني، سينوس‌ها (سينوزيت)، گلو (فارنژيت) و همچنين يک يا هر دو چشم را با التهاب ملتحمه تحت تأثير قرار مي‌دهد. علائم بيماري معمولاً به واکنش دستگاه ايمني بدن بيشتر مرتبط هستند تا به بافت‌هايي که ويروس از بين مي‌برد. تشخيص بيماري سرماخوردگي از آنفلونزا بسيار مشکل و گاهي غيرممکن است، در آنفلوانزا علائمي مانند سردرد، درد عضلات و تب شدت بيشتري دارند که البته در سرماخوردگي‌هاي شديد هم به همان شکل است. با هر بار ابتلا به بيماري، بدن انسان پادتن مربوط به ويروس را توليد مي‌کند تا در آينده ديگر به آن مبتلا نشود، اما از آنجا که بيش از دويست ويروس مختلف باعث سرماخوردگي مي‌شوند، با هر بار ابتلا بايد پادتن مختص آن ساخته شود و براي همين يک فرد در طول زندگي خود به طور متوسط 50بار (بزرگسالان دو تا پنج بار در سال و کودکان شش تا ده بار در سال) به سرماخوردگي مبتلا مي‌شود.

همچنين به دليل همان دويست ويروس، ساختن واکسن سرماخوردگي مشکل و غيرممکن است و هيچ دارويي براي اين بيماري تاکنون به وجود نيامده است، اگرچه علائم بيماري را با داروهاي تب‌بر (مانند استامينوفن) يا ضدآبريزش بيني (مانند آنتي‌هيستامين) مي‌توان کاهش داد. در بعضي موارد که احتمال ابتلا به يک بيماري باکتريايي (مانند برونشيت، سينه پهلو، سينوزيت و عفونت گوش مياني) وجود دارد، از پادزيست براي درمان آن استفاده مي‌شود، اما پادزيست ها هيچ تاثيري بر روي ويروس سرماخوردگي ندارند. برخي نيز معتقدند که ويتامين ث يا قرص روي يا عسل مي‌تواند باعث بهبودي علائم بيماري شود که به طور کامل به اثبات نرسيده است. به طور کلي پيشگيري از بيماري آسان است، زيرا ويروس عامل بيماري مدت زمان محدودي را زنده مي‌مانند و با شست‌وشوي دست‌ها که يکي از راه‌هاي مهم براي پيشگيري است، مي‌تواند آن را از بين برد و برخي شواهد استفاده از ماسک‌هاي بيني و دهان را نيز موثر مي‌دانند.

سرماخوردگي عفونت دستگاه تنفسي فوقاني است که به راحتي منتقل مي‌شود. برخلاف باکتري‌ها، ويروس‌ها داراي ساختار سلولي نيستند. ويروس سرماخوردگي داراي جداري (envelope) از جنس پروتئين است و از اين روي مقامت بيشتري نسبت به ديگر انواع ويروس‌ها دارد.دانشمندان بر اين باورند که ويروس‌ها «زنده» نيستند و بايد در اطراف سلول‌ها قرار گيرند تا بتوانند تکثير شوند.ويروس‌هاي ديگري نيز ممکن است علت سرماخوردگي باشند که عبارتند از: کروناويروس‌ها (10-15%)، ويروس پاراآنفلوانزا انساني (10-15%)، ويروس سنسيشال تنفسي انساني ، آدنوويروس (5%)، آنتروويروس، و ويروس متاپنومو.از اين ويروس بيش از يک نوع وجود داردو در کل، بيش از دويست ويروس مختلف به سرماخوردگي‌ها مربوط مي‌شوند.دانشمندان هنوز قادر به تشخيص علت 20تا 30درصد سرماخوردگي‌هاي بزرگسالان نيستند، اگرچه فرض بر ويروسي بودن عامل آنها است و نوع ويروس اهميتي براي درمان بيماري ندارد.

کروناويروس‌ها گروهي از ويروس‌ها هستند که عامل سرماخوردگي شناخته مي‌شوند. با مشاهده اين ويروس‌ها در زير ميکروسکوپ الکتروني مي‌توان ديد که ظاهري هاله‌اي يا تاج مانند دارند (کورونا به معني تاج يا هاله است).

راينو ويروس رايج‌ترين عامل سرماخوردگي است و در 30تا 80درصد موارد علت بيماري شناخته مي‌شود. راينو ويروس، ويروسي از خانواده پيکورناويروس‌ها و شامل 99نوع مختلف شناخته‌شده و داراي قطري حدود 20نانومتر است، به طوري که پنج هزار عدد از اين ويروس تنها 1ميلي‌متر جاي مي‌گيرند.راينو ويروس نوع C در سال 2007کشف شد و در سرتاسر دنيا قابل مشاهده مي‌شود.تاثير نوع C نسبت به نوع A و B شديدتر است.راينو ويروس داراي يک ژنوم RNA معمولي با پروتئين و پلي‌نوکلئوتيد است که مشابه DNA انسان عمل مي‌کند. اين پروتئين‌ها عامل اصلي واکنش پادتن‎هاي بدن انسان هستند.راينو ويروس‌ها در دماي 91درجه فارنهايت (معادل 32?7درجه سلسيوس) بهترين شرايط را براي رشد و نمو دارند و اين دمايي است که در نوک بيني انسان مشاهده مي‌شود.

در حال حاضر هيچ دارو يا درمان گياهي که اثبات شده باشد دوره بيماري را کوتاه مي‌کند به وجود نيامده‌است.به همين دليل درمان بيماري شامل تسکين و بهبود بخشيدن علائم آن مي‌شود.استراحت کافي، نوشيدن مايعات براي حفظ آب بدن، و قرقره با آب ولرم و نمک اقداماتي است که از گذشته انجام مي‌شده و مي‌تواند مفيد باشد.با اين حال اکثر اقدامات درماني مربوط به اثر شبه دارو است.

مراقبت

قرص استامينوفن به عنوان مسکن استفاده مي‌شود و برخي از علائم سرماخوردگي مانند تب را برطرف مي‌کند.

سرماخوردگي عموماً خفيف است و به خودي‌خود برطرف شده و اکثر علائم آن ظرف يک هفته بهبود مي‌يابد.عوارض جدي‌تر، در صورت بروز، در ميان افرادي است که بسيار پير يا بسيار جوان هستند، و يا دچار ضعف ايمني هستند.عفونت‌هاي باکتريال ثانويه ممکن است رخ دهد و منجر به سينوزيت، فارنژيت، يا عفونت گوش مياني شود.به طور تخميني در 8%موارد سينوزيت و در 30%موارد عفونت گوش رخ مي‌دهد.

درمان‌هايي که به تسکين علائم بيماري کمک مي‌کنند شامل داروهاي مسکن ساده و داروهاي تب‌بر مانند ايبوپروفنو استامينوفن است.مدرکي مبني بر اينکه داروهاي سرفه بيش از داروهاي ساده مسکن اثرگذار باشند، موجود نيست،و اين داروها به علت عدم وجود شواهد نشان‌دهنده اثربخشي و همچنين خطر آسيب، براي استفاده در کودکان توصيه نمي‌شود.در سال 2009، کانادا استفاده از داروهاي بدون نسخه سرماخوردگي و سرفه را به دليل نگراني‌هايي در مورد مزاياي اثبات نشده و خطرات، براي کودکان شش ساله يا کوچکتر محدود کرد. استفاده ناصحيح از دکسترومتورفان (که دارويي بدون نسخه مي‌باشد) در برخي کشورها منجر به ممنوعيت آن شده‌است.در آمريکا مشاهده شده است که استفاده از داروهاي بدون نسخه مانند سودوفرين، آنتي‌هيستامين و دکسترومتورفان منجر به مرگ غيرمنتظره تعدادي از کودکان زير 10ماه شده است. در چنين مواردي والدين قبل از مصرف دارو با پزشک مشورت نمي‌کنند و اين نشان مي‌دهد که اين موضوع احتياج به آموزش بيشتر دارد.از داروهاي بدون نسخه نبايد براي کودکان زير 2سال استفاده کرد، زيرا اطلاعات دقيقي از دوز مصرفي مناسب دارو براي کودکان وجود ندارد.

در بزرگسالان، علائم آبريزش بيني مي‌تواند با آنتي‌هيستامين‌هاي نوع اول کاهش يابد، با اين حال، اين نوع آنتي‌هيستامين‌ها ممکن است با عوارض جانبي از جمله خواب‌آور بودن و خشکي دهان همراه باشند.آنتي‌هيستامين‌ها علاوه بر کاهش آبريزش بيني، در کاهش عطسه و خارش چشم نيز موثر هستند.ساير داروهاي برطرف‌کننده گرفتگي مانند پسودوافدرين نيز بر روي بزرگسالان مؤثر است.اسپري بيني ايپراتروپيوم برومايد مي‌تواند علائم آبريزش بيني را کاهش دهد، اما اثر کمي در گرفتگي بيني دارد.با اين حال به نظر نمي‌آيد که آنتي‌هيستامين‌هاي نوع دوم مؤثر باشند.دو نوع آنتي‌هيستاميني که استفاده از آنها مرسوم است کلرفنيرامين و ديفن‌هيدرامين مي‌باشد.

هنوز اثبات دقيقي براي اينکه دريافت مايعات بيشتر علائم را بهبود مي‌بخشد يا بيماري تنفسي را کوتاه‌تر مي‌کند، نيست.هم چنين، اطلاعاتي در زمينه تأثير استفاده از هواي مرطوب گرم در بهبود بيماري در دسترس نيست.با اين حال آزمايش‌ها نشان مي‌دهد که نوشيدن مايعات زياد (بيش از 8ليوان در روز) کمک مي‌کند تا خلط‌ها رقيق شده و گرفتگي بيني کمتر شود.از خوردن نوشيدني‌هاي الکلي و کافئين‌دار به دليل اينکه باعث کاهش آب بدن مي‌شوند بايد خودداري کرد. آب، آبميوه، نوشيدني زنجبيلي، چاي گياهي و غذاهاي مايع گزينه‌هاي خوبي هستند. سوپ مرغ نيز به عنوان يکي از قديمي‌ترين درمان‌هاي سرماخوردگي محسوب مي‌شود.همچنين احتياجي به قطع کردن مصرف فراورده‌هاي لبني نيست، زيرا باعث افزايش گرفتگي بيني نمي‌شوند.افزايش رطوبت محيط به وسيله دستگاه‌هاي بخور و مرطوب کننده مي‌تواند به گرفتگي بيني کمک کند.طي يک بررسي نشان داده شد که ماساژ قفسه سينه با بخار در بهبود سرفه‌هاي شبانه، گرفتگي و اختلال خواب مؤثر است.

درمان‌هاي جايگزين

اگرچه درمان‌هاي جايگزين بسياري براي سرماخوردگي وجود دارد، اما مدارک علمي کافي براي اثبات نتيجه‌بخش بودن بسياري از درمان‌ها وجود ندارد.در سال 2010، مدارکي ناکافي براي تأييد يا رد استفاده از عسل يا شست‌وشوي بيني جهت بهبود بيماري وجود داشته‌است.آزمايش‌هاي انجام گرفته نشان مي‌دهند که استفاده از عسل مي‌تواند در تسکين بعضي از علائم بيماري مانند سرفه يا گلودرد موثر باشد، اما اثباتي در اين زمينه وجود ندارد. همچنين استفاده از عسل براي کودکان زير يک سال مي‌تواند باعث مسموميت غذايي حاد شود.

مطالعات نشان مي‌دهند که مکمل‌هاي روي مي‌توانند حساسيت و دوره علائم را کاهش دهند و اين در صورتي است که ظرف 24ساعت از شروعشان استفاده شوند.به دليل اختلافات زيادي که بين اين گونه بررسي‌ها وجود دارد، به پژوهش‌هاي بيشتري در اين زمينه و تشخيص اينکه روي چگونه و چه موقع مي‌تواند موثر باشد، نياز است.اگرچه اثر ويتامين ث در سرماخوردگي بسيار مورد تحقيق قرار گرفته‌است، اما مجموعاً مايوس‌کننده مي‌باشد، مگر در بعضي شرايط خاص به ويژه براي افرادي که در محيطهاي سرد ورزش سنگين انجام مي‌دهند.براي خوردن ويتامين ث يا روي همراه با پادزيست ها يا داروي وارافارين حتماً بايد با پزشک مشورت شود. شواهد موجود در مورد اثربخشي سرخارگل با هم در تناقض هستند.انواع گوناگون سرخارگل ممکن در اثربخشي با يکديگر متفاوت باشند.همچنين اينکه سير مي‌تواند موثر باشد يا خير، به اثبات نرسيده‌است.آزمايشي که تنها بر روي ويتامين د انجام شده‌بود، نتيجه بهبودبخشي در بر نداشت.

• گلودرد
• آبريزش بيني
• اشک از چشم
• گرفتگي بيني
• عطسه
• سرفه
• کوفتگي و بدن‌درد
• احساس خستگي
• سردرد
• گرفتگي صدا
• تب
• گرفتگي سينوس
• گرفتگي گوش
• سرفه بدون خلط
• درد مفصل
• درد عضله

متداول‌ترين علائم سرماخوردگي شامل سرفه، آبريزش بيني، گرفتگي بيني و گلودرد است و علائم ديگر شامل درد عضلات، خستگي، سردرد، و بي‌اشتهايي.گلودرد تقريباً در 40%افراد و سرفه تقريباً در 50%افراد بروز مي‌کند،سرفه‌هاي ناشي از سرماخوردگي معمولاً خشک و پشت سر هم هستند.نيمي از موارد درد عضلاني رخ مي‌دهد.تب در بزرگسالان غيرمعمول، اما در نوزادان و کودکان رايج است و ممکن است تب خفيفي تا 38?9درجه مشاهده شود.بعضي از ويروس‌هايي که موجب سرماخوردگي مي‌شوند، ممکن است بدون علامت باشند.رنگ خلط سينه يا ترشحات بيني ممکن است بي‌رنگ يا زرد و يا سبز باشد و اينکه آيا عفونت ناشي از باکتري بوده‌است يا ويروس را مشخص نمي‌کند.

سرماخوردگي معمولاً با خستگي، احساس سرما، عطسه و سردرد آغاز مي‌شود و تا دو روز پس از آن ادامه دارد و با علائم ديگر از جمله آبريزش بيني و سرفه دنبال مي‌شود.اين علائم 16ساعت پس از در معرض ويروس قرار گرفتن آغاز مي‌شوندو معمولاً دو تا چهار روز پس از آغاز بيماري به بيشترين حد خود مي‌رسند.علائم معمولاً ظرف هفت تا ده روز بعد برطرف مي‌شوند، اما بعضي علائم مانند سرفه خشکممکن است تا سه هفته باقي بمانند.در کودکان، سرفه در 35تا 40درصد موارد تا بيش از ده روز و در 10%از موارد تا بيش از 25روز ادامه مي‌يابد.

علائم بيماري توسط دستگاه ايمني بدن پديدار مي‌شوند و نه توسط ويروس.مواد ضدعفوني‌کننده‌اي که توسط گلبول‌هاي سفيد توليد مي‌شوند، مي‌تواند به سلول‌هاي بدن آسيب برساند و يا باعث توليد آنزيم و در نتيجه واکنش‌هاي شيمياني درون بدن شود و اين گونه علائم بيماري پديدار مي‌گردد.در واقع علائم بيماري از واکنش‌هاي شيميايي پيچيده درون رگ‌هاي خون، غدد و بافت‌هاي عصبي پديدار مي‌شوند.گرفتگي بيني به دليل متورم شدن رگ‌هاي درون حفره بيني است که ميزان تورم رگ‌ها توسط عصب‌هايي کنترل مي‌شود که مواد شيميايي با نام نوراپي‌نفرين (يا نورادرنالين) توليد مي‌کنند.هنگامي که بيني ملتهب مي‌شود، اگر راه يکي از حفره‌هاي بيني سد شود و حفره ديگر خالي باشد، به آن حفره فشار وارد شده و راه براي ورود باکتري يا ويروس به بافت‌هاي بيني باز خواهد بود. علاوه بر بافت‌هاي بيني، حفره سينوس نيز مي‌تواند از باکتري يا ويروس پر شود و منجر به سينوزيت و عفونت گوش مياني در کودکان شود.سرفه که از علائم بعدي سرماخوردگي است، به دليل متورم و عفوني شدن گلو، ناي و راه‌هاي هوايي تحتاني به وجود مي‌آيد. سرفه‌هاي خشک نشان‌دهنده التهاب راه هوايي فوقاني و سرفه‌هاي داراي خلط نشان‌دهنده التهاب راه هوايي تحتاني هستند.

تنها راه مؤثر براي پيشگيري از سرماخوردگي جلوگيري فيزيکي از پخش شدن ويروس است.اين کار عمدتاً شامل شست‌وشوي دست‌ها و استفاده از ماسک‌هاي صورت مي‌شود. در محيط‌هاي درماني، روپوش و دستکش يکبار مصرف نيز استفاده مي‌شود.انجام کارهايي مانند قرنطينه کردن افراد امکان‌پذير نيست، زيرا بيماري بسيار همه‌گير است و نمي‎‌توان علائم آن را به طور قطعي به اين بيماري نسبت داد. از آنجا که اين بيماري از طريق ويروس‌هاي فراواني به وجود مي‌آيد و ويروس‌ها دستخوش تغييرات سريع هستند، واکسيناسيون کاري دشوار است،و ايجاد واکسني که به گونه‌اي فراگير مؤثر باشد، بسيار نامحتمل است.

شست‌وشوي مرتب دست‌ها احتمال انتقال ويروس‌هاي سرماخوردگي را مخصوصاً در کودکان کاهش مي‌دهد.اينکه آيا استفاده از داروهاي ضدويروس يا پادزيست همراه با شست‌وشوي دست‌ها، مزيت خاصي دارد يا خير نامشخص است.استفاده از ماسک‌هاي صورت در نزديکي افراد مبتلا مي‌تواند مفيد باشد، اما در مورد فاصله اجتماعي بيشتر مدارک کافي موجود نيست.استفاده از مکمل روي در کاهش تعداد سرماخوردگي‌هايي که يک فرد دچار مي‌شود، مي‌تواند مؤثر باشد.استفاده روزمره از مکمل ويتامين ث خطر شدت سرماخوردگي را کاهش نمي‌دهد، اما مي‌تواند مدت زمان آن را کوتاه‌تر کند.