واژه ژنيکوماستي، از دو بخش تشکيل شده: ژنيکو، به معناي زن و ماستي، به معناي سينه. پس ژنيکوماستي، يعني زنانه شدن سينه‌ي يک مرد که نبايد آن را با دو پديده ديگر اشتباه کرد: تجمع بافت چربي (ليپوماستي) و حجيم شدن عضلات سينه. در اين دو حالت، ژنيکوماستي، کاذب است، نه حقيقي.

ژنيکوماستي حقيقي، تکثير و حجيم شدن بافت غد‌هاي (گلاندولر) سينه است. ژنيکوماستي، پديد‌هاي است سهل و ممتنع، يعني هم ساده و طبيعي است (فيزيولوژيک) و نيازي به درمان ندارد و هم مي‌‌تواند جدي و نشان‌هاي از يک بيماري صعب‌العلاج باشد.

ژنيکوماستي طبيعي در سه حالت ديده مي‌‌شود: نوزادي، بلوغ و سالمندي.

ژنيکوماستي نوزادي در 60 تا 90 درصد نوزادان پسر، به علت وجود استروژن مادر در خون نوزاد، عارض مي‌‌گردد. ژنيکوماستي نوزادي، در چند هفته اول زندگي ايجاد مي‌‌شود. اين پديده، موقتي و گذرا است و ظرف چند هفته از بين مي‌‌رود.

ژنيکوماستي بلوغ، در60 تا 70 درصد پسر‌ها در دوران بلوغ مشاهده مي‌‌شود و اغلب با درد و حساسيت سينه همراه مي‌‌باشد. ژنيکوماستي بلوغ، در پسر‌هاي نوجوان و تازه بالغ بين سنين 12 تا 15 سالگي ايجاد مي‌‌شود. اين پديده، ممکن است از چند ماه تا چند سال به طول انجامد (6 ماه تا 3 سال).

ژنيکوماستي سالمندي در 30 تا 80 درصد افراد مسن ديده مي‌‌شود. ژنيکوماستي پيري، معمولا بعد از 45 تا 50 سالگي ايجاد مي‌‌شود.

علل ژنيکوماستي شامل يک ليست بلند ‌بالا از بيماري‌‌ها و دارو‌هاي مختلف مي‌‌شود که ذکر تمام آن‌ها از حوصله اين بحث خارج است.

براي نمونه، دارو‌ها 20 درصد، کم‌کاري اوليه بيضه (هيپوگوناديسم اوليه) 10 درصد، تومور‌هاي بيضه يا فوق ‌کليه 3 درصد در ايجاد اين مشکل نقش دارند.

حدود 10 درصد موارد هم شامل هيپوگوناديسم ثانويه، سوءتغذيه (در قديم از علل شايع در کودکان بود)، مقاومت به آندروژن (TFTS يا مرد‌هاي زن‌نما که نوعي دو جنسي کاذب است)، سيروز کبدي ، اعتياد به الکل، نارسايي مزمن کليه ، پرکاري مادرزادي فوق‌ کليه ، تومور ترشح‌کننده هورمون جنسي، پرکاري تيروييد ، کم‌کاري تيروييد ، ايدز و دارو‌هاي ضدايدز است.در بقيه موارد، علت ژنيکوماستي، پيدا نمي‌‌شود.

در مورد دارو‌ها بايد گفت کمتر دارويي وجود دارد که باعث ژنيکوماستي نشود. البته مقصود مصرف درازمدت دارو است، نه چند نوبت يا چند روز مصرف آن.مواد نيروزا ، استروييد‌ها، آنابوليزان‌‌ها (براي افزايش حجم عضلات در بدنسازان)، کرم‌‌هاي استروژن ، اسپيرونالاکتون، فلوتامايد، سايمتيدين، رانيتيدين، متيل‌دوپا، دارو‌هاي اعصاب، ماري جوانا، هروئين، متادون، دارو‌هاي ضدتشنج و ضدصرع، ضد سل، ضد افسردگي (دارو‌هاي ضدافسردگي در خانم‌ها باعث پُرمويي و در آقايان باعث ژنيکوماستي مي‌‌شوند)، شيمي‌‌درماني ، هورمون رشد ، ضدسرطان‌‌ها، تمام آندروژن‌‌ها و ... از جمله ي اين دارو‌ها هستند.

علاوه بر اين‌ها در جوانان و نوجوانان پسر، نقش مواد نيروزا مهم‌تر است. غالبا اين دارو‌ها، به طور غيرقانوني و مخفيانه، در باشگاه‌‌هاي ورزشي، به غلط تجويز مي‌‌شوند و گا‌ها با عوارض جبران‌ناپذيري همراه هستند.

اگر ژنيکوماستي از نوع فيزيولوژيک و خفيف باشد؛ مشکل خاصي ايجاد نخواهد کرد و احتياج به درمان خاصي هم ندارد و معمولا خود به خود خوب مي‌‌شود. ژنيکوماستي دارويي هم با قطع دارو معمولا برطرف مي‌‌شود. معاينه دور‌هاي بيمار بين 3 تا 6 ماه ضروري است.

نکته مهم اين است که ژنيکوماستي، به ويژه در جوانان و نوجوانان، بيش از آن که از نظر پزشکي مساله‌ساز باشد، از نقطه‌نظر رواني و اجتماعي مساله‌ساز است، به طوري که بيمار احساس شرم مي‌‌کند و از برهنه شدن مي‌‌هراسد و اعتماد به نفس خود را از دست مي‌‌دهد و دچار سرخوردگي و افسردگي مي‌‌شود. بيماراني را وجود دارند که براي يک ژنيکوماستي ساده و خفيف و طبيعي، خود را به تيغ جراحي سپرده و تا آن را برنداشت‌هاند، آرام نگرفته‌اند.

اکثر بيماراني که به پزشک مراجعه مي‌‌کنند، يا از نوع ژنيکوماستي بلوغ هستند که خود به خود بهبود مي‌‌يابند و يا از نوع دارويي هستند که با قطع دارو، تدريجا خوب مي‌‌شوند.در پزشکي، گاهي بهترين دارو، ندادن داروست. ژنيکوماستي نسبت به هر دارويي حساس است. به علاوه، دارو‌هايي مانند تاموکسي فن (ضد استروژن) يا آناستروزول يا تتروزول (ضد‌آروموتاز) در واقع، اثر قابل‌توجهي در کاهش حجم پستان ندارند، اما ممکن است از بزر‌گ‌تر شدن‌اش جلوگيري کنند.

مصرف دارو‌هايي که توسط شرکت‌‌هاي دارويي يا از طريق اينترنت با اسامي‌‌مختلف تبليغ مي‌‌شوند، به هيچ وجه توصيه نمي‌‌شود. اگر دارويي لازم باشد، بايد توسط پزشک متخصص غدد بعد از معاينه ي دقيق بيمار تجويز شود.

اما اقدامات غيردارويي و ترمي‌مي‌‌که کاملا به مريض و ذهنيت او نسبت به بيماري بستگي دارد. حمايت روحي و ايجاد اعتماد به نفس در بيمار، بسيار مهم است و گاهي تنها راه دست‌يابي به اين هدف، اقدامات ترمي‌مي‌‌است.

در حال حاضر از دو روش ترمي‌مي‌‌استفاده مي‌‌شود:
1. 1- ليپوساکشن، که برداشتن و حذف چربي‌‌هاي اضافي از پستان است و بافت غد‌هاي پستان دست نخورده باقي مي‌‌ماند. اين کار بايد توسط يک جراح پلاستيک ماهر (فوق‌تخصص جراحي پلاستيک) و با در نظر گرفتن کليه تدابير علمي‌‌و بعد از مشورت با فوق‌تخصص غدد، انجام شود. متاسفانه، ليپوساکشن در اکثريت موارد، بي‌رويه و بدون ضابطه توسط افراد متفرقه صورت مي‌‌گيرد و با عوارض زياد و گاهي جبران‌ناپذيري نيز همراه است.
2. 2- عمل جراحي سينه که يک عمل کامل سينه ‌برداري است و بافت غد‌هاي سينه نيز حذف مي‌‌شود. البته امروزه، روش‌هاي جراحي پيشرفت‌ کرده و به صورت اندوسکوپي و با يک برش کوچک روي پوست، انجام مي‌‌شوند.

بزرگ شدن پستان‌ها بيش از حد معمول

بيشتر علل ژنيکوماستي قابل پيشگيري نيستند.