اسکوليوز(scoliosis)انحراف جانبي ستون مهره‌‌ها (به راست يا چپ) مي‌‌تواند به علت ناهنجاري مادرزادي (مثلا نوروفيبروماتوز) يا اسکوليوز اکتسابي (مثلا بيماري راشيتيسم) ايجاد شود.

اختلال در عملکرد عضلات که ماهيچ‌هاسيبي (ميوپاتي) خوانده مي‌‌شود به نوع خاصي از کژپشتي منجر مي‌‌شود که به آن کژپشتي ماهيچ‌هاسيبي Myopathic مي‌‌گويند. ديستروفي‌‌هاي عضلاني جزو اين گروه قرار مي‌‌گيرند.

ممکن است کژپشتي به علت اختلال عملکرد عصب ايجاد شود که بنام کژپشتي عصب‌آسيبي Neuropathic شناخته مي‌‌شود.

مسئله مهمي‌‌که بايد در انحراف جانبي ستون فقرات توجه داشته باشيم اين است که جهت حرکت زوائد خاري spinous processes به سمت تقعر مي‌‌باشد درحاليکه دنده‌‌ها و جسم مهره‌‌ها برخلاف زوايد خاري چرخشي به طرف تحدب دارند. اين پديده (چرخش دنده‌‌ها به سمت تحدب) باعث ايجاد برجستگي در سمت تحدب مي‌‌گردد که به آن کو‌هان خلفي posterior hump گفته مي‌‌شود.

انواع مختلفي از اسکوليوز وجود دارد که عبارتند از :

اسکوليوز برگشت پذير Reversible scoliosis

در اين نوع اسکوليوز ستون فقرات هنوز خاصيت انعطاف پذيري خود را حفظ کرده است. گر چه وقتي بيمار مي‌‌ايستد دچار اسکوليوز مي‌‌شود ولي وقتي به جلو خم مي‌شود و يا دراز مي‌کشد اين انحراف جانبي برطرف مي‌‌شود.

اسکوليوز برگشت ناپذير Irreversible scoliosis

در اين نوع اسکوليوز ستون فقرات خاصيت انعطاف پذيري خود را از دست داده است و بيمار هر وضعيتي که به خود بگيرد انحراف جانبي ستون مهره از بين نمي‌رود. اين نوع اسکوليوز ممکن است به علل زير ايجاد شود.

در 80 درصد موارد، علل آن ناشناخته‌ است‌ که به آن اسکوليوز ايديوپاتيک مي گويند.

اسکوليوز گاهي‌ در اثر عوامل زير به وجود مي آيد:

• عدم يکسان بودن اندازه پا‌ها که سبب انحراف لگن به يک سمت و ايجاد اسکوليوز در ستون مهره مي گردد.
• عفونت‌هاي ستون مهره که سبب تخريب مهره‌ها مي شوند.
• بدخيمي‌هاي استخواني يا متاستاز ستون مهره هم از علل تخريب مهره و به تبع آن ايجاد اسکوليوز است.
• بيماري‌هاي‌ دستگاه‌ عصبي‌ مرکزي‌، نظير فلج‌ اطفال‌ يا ديستروفي‌ عضلاني‌ از ديگر علل اين بيماري است.
• نقايص‌ مادرزادي‌ ستون‌ فقرات‌
• رشد و تکامل ناقص يا ناصحيح مهره‌ها؛ مثل تشکيل نيمي از مهره يا تغيير شکل‌هاي غير طبيعي مهره که در اين موارد اغلب اسکوليوز در نوزادي ايجاد مي شود.اما اگر بخواهيم در اين مورد جزئي‌تر بحث کنيم مي‌توانيم علل اسکوليوز برگشت پذير و برگشت‌ناپذير را به طور زير خلاصه کنيم.

اسکوليوز برگشت پذير

بد ايستادن

انقباض عضلات شکمي ‌: در اين حالات به علت درد شديدي که در ستون مهره وجود دارد بيمار براي کاهش شدت درد تمايل دارد به يک طرف خم شود يا اسپاسم عضلات اطراف ستون مهره موجب خم شدن آن به يک طرف مي‌‌شود. گاهي حتي در بعضي بيماري‌هايي که ارتباطي به ستون مهره ندارند اسکوليوز ايجاد مي‌‌شود. بطور مثال آپانديست مي‌‌تواند به علت درد شديدي که در يک طرف شکم ايجاد مي‌‌کند موجب شود تا بيمار به يک طرف خم شود.

کوتاه بودن يکي از اندام‌هاي تحتاني : وقتي طول اندام‌هاي تحتاني تفاوت دارد بيمار براي اينکه بتواند کف هر دو پا را بر روي زمي‌ن بگذارد و بر روي هر دو پا بايستد و راه برود لگن را در طرف کوتاه شده پايين تر مي‌‌برد. ابن انحراف لگن موجب مي‌‌شود تا ستون فقرات بالاي آن نيز به يک طرف خم شده و دچار انحراف جانبي شود.

اسکوليوز برگشت ناپذير به علل زير به وجود مي‌آيد

اسکوليوز‌هايي که بر اثر مشکلات استخواني و تغيير شکل مهره بوجود مي‌ايند مانند اسکوليوز مادرزادي و اسکوليوز بدنبال شکستگي مهره يا تغيير شکل مهره بدنبال نرمي‌‌يا پوکي استخوان

اسکوليوز‌هايي که بدنبال مشکلات عصبي بوجود مي‌ايند مانند اسکوليوز بدنبال ابتلا به فلج اطفال يا فلج مغزي

اسکوليوز بدنبال بيماري‌هاي عضلاني مانند ديستروفي‌هاي عضلاني

اسکوليوز بدنبال بيماري‌هاي مادرزادي مانند اسپينا بيفيدا يا نوروفيبروماتوز

اسکوليوز‌هايي که هيچ علت خاصي براي آن‌ها پيدا نمي‌‌شود که به آن‌ها اسکوليوز ايديوپاتيک Idiopathic scoliosis مي‌‌گويند. شايعترين نوع اسکوليوزهمين نوع ايديوپاتيک است.

از عوامل خطر اسکوليوزمي‌توان به موارد زير اشاره کرد:

• سن : بيشترين افراد مبتلا به اين بيماري، در محدوده سني 9 تا 15 سال قرار دارند، يعني قبل از بلوغ و در ابتداي آن.
• جنسيت : اگر چه هر دو جنس به طور مساوي به اسکوليوز نوع خفيف مبتلا مي‌‌شوند، ولي اسکوليوز نوع شديد در جنس مونث بيشتر است.
• سابقه خانوادگي : اين بيماري قابل انتقال به نسل‌هاي بعدي است، اما لزوما کودکاني که با اين مشکل دست و پنجه نرم مي‌‌کنند، والدين مبتلا نداشته اند.

تغير شکل ستون فقرات با فيزيک (شکل) نامناسب بدن همراه است و با چرخش مهره‌ها، قفسه سينه تحت تاثير قرار مي گيرد و اين چرخش مي تواند موجب به خطر افتادن سلامتي قلب و ريه و تنگي نفس شود.

* تحت نظر گرفتن توسط پزشک

چنانچه شما در حال رشد هستيد (مثل دوران بلوغ) يا درجه اسکوليوز شما کمتر از 20 تا 25 درجه است، پزشک شما را تحت نظر مي گيرد، زيرا اسکوليوز دوران بلوغ مي تواند به مرور اصلاح گردد و اسکوليوز‌هاي کمتر از 20 تا 25 درجه در صورت عدم پيشرفت و افزايش درجه مي توانند بدون علامت باقي بمانند. در اين موارد پزشک هر 4 تا 6 ماه شما را معاينه مي کند تا مبادا دچار پيشرفت ميزان اسکوليوز شويد.

* استفاده از بريس (Brace)

بريس

چنانچه شما اسکوليوزي با ميزان 25 تا 40 درجه داشته باشيد، پزشک مي تواند براي شما بريس را تجويز کند.

بريس سبب جلوگيري از پيشرفت بيشتر درجه انحراف ستون مهره‌ها مي گردد و بروز علائم و عوارض را کاهش مي دهد. از آنجا که‌ در بزرگسالان‌ رشد ستون‌ فقرات‌ متوقف‌ شده‌ است‌، استفاده‌ از بريس‌ پشت‌ چندان مؤثر نيست‌.

بريس بايد 18تا 24 ماه به طور تمام وقت ( 23ساعت در روز) استفاده شود تا اسکوليوز کنترل شود.

يک سري تمرينات ورزشي که به دقت برنامه ريزي شده است همراه با پوشيدن بريس لازم است. توجه بيمار و خانواده وي در درمان اسکوليوز با بريس بسيار اهميت دارد.

* فيزيوتراپي

انجام ورزش‌هاي خاص و فيزيوتراپي مي تواند جلوي پيشرفت اسکوليوز را بگيرد، اما آن را کاملا درمان نمي کند. البته اين امر مورد توافق همگان نيست و برخي متخصصين معتقدند فيزيوتراپي و ورزش‌هاي خاص مي تواند اسکوليوز را درمان کند. در واقع ورزش‌ به‌ منظور تقويت‌ عضلات‌ پشت‌ توصيه‌ مي شود.

* جراحي

در مواردي که انحراف جانبي ستون مهره بيش از 40 درجه باشد، اغلب نياز به جراحي وجود دارد. بهبودي پس از عمل بستگي به نوع عمل جراحي، سن بيمار و سلامت عمومي بيمار قبل از عمل جراحي دارد. معمولا دو تا چ‌هار روز پس از عمل، در صورت لزوم بيمار با يک بريس مناسب مي نشيند و راه مي رود و شش تا هشت روز پس از عمل، در صورتي که عمل ساده و يک مرحله اي باشد از بيمارستان مرخص مي شود و دو تا هشت هفته پس از عمل، بيمار به تدريج به فعاليت‌هاي عادي خود باز مي گردد.

جوش خوردن مهره‌ها در جوانان حداقل شش ماه و در بزرگسالان حداقل يک سال زمان نياز دارد.

اسکوليوز در مراحل‌ اوليه‌ علايم‌ واضحي‌ ندارد و توسط‌ پزشک‌ يا مسؤول‌ بهداشت‌ مدرسه‌، در طي‌ معاينات‌ معمولي‌ کشف‌ مي‌ گردد.

اما در مراحل پيشرفته تر علائم زير قابل مشاهده است:

• انحناي‌ قابل‌ مشاهده‌ قسمت‌ بالاتنه‌
• ستون‌ فقرات‌ به‌ شکل‌ S يا کمان‌ درمي‌‌آيد.
• شانه‌‌ها هم‌ تراز نيستند‌ و مدور مي ‌گردند.
• فرورفتگي‌ قفسه‌ سينه‌
• حرکت‌ موجي‌ پشت‌
• به‌ جلو کشيده‌ شدن‌ يک‌ طرف‌ لگن‌
• درد پشت‌
• فرد مبتلا شانه‌هاي نامساوي دارد.
• يکي از تيغه‌هاي شانه فرد مبتلا برجسته تر از ديگري به نظر مي‌‌رسد.
• کمر نامساوي و ناهموار
• يک طرف باسن بالاتر است

• به کودکان خود ياد دهيد تا هنگام حمل کيف مدرسه خيلي دقت کنند. به اين معنا که اگر کيف مدرسه آن‌ها سنگين است، سنگيني بار آن را روي هر دو طرف پشت خود قرار دهند (مانند استفاده از کوله پشتي دو بنده) و هرگز روي يک شانه نيندازند. اگر هم کوله پشتي ندارند، کيف مدرسه خود را مرتبا از يک شانه به شانه ديگر بيندازند و فقط روي يک شانه آن را حمل نکنند.
• در زمان بازي، کودکان بايد از هر دو طرف بدن خود به طور يکسان استفاده کنند.
• والدين بايد براي بررسي سلامتي ستون فقرات کودکان خود، هر چند وقت يک بار آن‌ها را نزد پزشک متخصص ببرند تا در صورت وجود علائم اوليه، اقدامات لازم را انجام دهند.
• تغذيه مناسب و استفاده کافي از کلسيم براي حفظ سلامت استخوان‌ها و ساختار آن بسيار مناسب است. استفاده از مواد معدني و ويتامي‌ن‌ها نيز ضروري است.