اختلال عاطفي فصلي (Seasonal affective disorder) (با نام اختصاري SAD)، افسردگي زمستاني يا افسردگي تابستاني نوعي افسردگي تلقي مي‌شد که در آن فردي که در اکثر اوقات سال از شرايط روحي نرمال برخوردار است در زمستان يا تابستان دچار عوارض افسردگي مي‌شود. تا 80 درصد مبتلايان به اختلال عاطفي فصلي را زنان تشکيل مي‌دهند.

هنگامي که نور از طريق چشم‌ها عبور مي‌کند و به مغز مي‌رسد، سروتونين آزاد مي‌شود. در طول پاييز و زمستان، روشنايي روز کمتر از بهار و تابستان است و اين امر باعث پائين آمدن سطح سروتونين در بدن مي‌شود.

سروتونين، مادّه شيميايي مهمي در مغز است که به عنوان «انتقال‌دهنده عصبي» شناخته مي‌شود. انتقال‌دهنده عصبي، مولکولي در مغز است که به سلّول‌هاي عصبي کمک مي‌کند که با يکديگر کار کنند. يکي از نقش‌ها و وظايفي که سروتونين در مغز دارد، عمل کردن به عنوان پليس راهنمايي و رانندگي براي ساير انتقال‌دهنده‌هاي عصبي است. بدون وجود سروتونين به مقدار کافي، بسياري از فعاليت‌هاي بدن و از جمله حالت‌هاي روحي، تحت تاثير قرار مي‌گيرند.

کاهش روشنايي روز، باعث افزايش توليد هورمون خاصي در بدن به نام ملاتونين مي‌شود. نقش ملاتونين هنوز به درستي مشخص نشده است امّا تصوّر مي‌شود که به فرايند خوابيدن کمک کند زيرا بدن آن را در شب و در خلال خواب، آزاد مي‌کند.

اين دو باهم، يعني کمبود سروتونين (که باعث هماهنگي و همکاري سلّول‌هاي عصبي مي‌شود) و افزايش ملاتونين (که بدن را به حالت خواب مي‌برد) باعث اختلال عاطفي فصلي مي‌شوند.

نوردرماني

درمان اوليه اختلال عاطفي فصلي، نوردرماني است. اين روش هم توسط انجمن پزشکي آمريکا و هم انجمن روان‌پزشکي آمريکا توصيه شده است. نوردرماني يعني افزودن نور بيشتر به محيط.

نوردرماني بايد از اواسط شهريور و پيش از شروع نشانه‌ها و عوارض آغاز گردد. نوردرماني معمولاً هر روز صبح و درست پس از بيدار شدن از خواب بايد صورت گيرد. پژوهش‌ها نشان داده است که بهترين مقدار مصرف، 10000 لوکس به مدّت 30 دقيقه است. براي بعضي‌ها يک جلسه نوردرماني ديگر در بعدازظهر نيز ممکن است لازم باشد.

معمولاً از دستگاهي به نام «جعبه نور» براي اين کار استفاده مي‌شود. اين جعبه حاوي لامپ‌هاي فلورسنت است و به سادگي قابل حمل مي‌باشد. فرد مي‌تواند آن را در هر مکاني که مناسب تشخيص مي‌دهد، مانند روي پاتختي، روي ميز کار و يا روي ميز آشپزخانه، قرار دهد. نبايد به طور مستقيم به نور نگاه کرد. يک جلسه نوردرماني مي‌تواند بين 15 دقيقه تا 3 ساعت طول بکشد و ميزان تابش نور نيز بسته به هر فرد متفاوت است. امّا همان گونه که گفته شد، بهترين مقدار مصرف 10000 لوکس براي 30 دقيقه است. بنابراين اگر جعبه نور شما 2500 لوکس نور ساطع مي‌کند بايد مدّت نوردرماني را نيز متناسب با آن، چهاربرابر يا 2 ساعت در نظر بگيريد.

نوردرماني ممکن است اثرات جانبي نيز همراه داشته باشد، هر چند گزارش مهمي در اين مورد داده نشده است. برخي از اثرات جانبي عبارتند از: مشکل در خوابيدن، خستگي در چشم‌ها، احساس بي‌تابي، سردرد، بي‌حوصلگي، تهوّع

داروهاي ضدافسردگي

داروهاي ضدافسردگي نيز در درمان اختلال عاطفي فصلي به کار مي‌روند. برخي از داروهايي که مانع از جذب دوباره سروتونين مي‌شوند (SSRIها) مانند زولافت، پروزاک و پاکسيل نيز مي‌توانند به همراه نوردرماني براي درمان عوارض اين اختلال مصرف شوند.

ميل شديد به کربوهيدرات‌ها و قند (گاهي با افزايش وزن توأم مي‌گردد)، کاهش تمايل جنسي، مشکل در تمرکز کردن، کاهش کارايي، مشکل در بيدار شدن در صبح‌ها، خستگي، لذت نبردن يا کاهش علاقه نسبت به فعاليت‌هايي که معمولاً ارضاء کننده هستند مثل خواندن يک کتاب خوب يا گوش دادن به موسيقي، احساس افسردگي يا غمگيني، بي‌حوصلگي، رخوت و خواب‌آلودگي، کاهش دماي بدن، خوابيدن به مقدار زياد، کناره‌جوئي از فعاليت‌هاي اجتماعي

مصرف کمتر کربوهيدرات‌ها، مديريت استرس، ورزش کردن بيشتر، افزودن نور به محيط کار و زندگي با افزودن لامپ يا کنار زدن پرده‌ها يا قطع شاخ و برگ‌هاي درخت‌هايي که مانع از رسيدن نور خورشيد هستند، داشتن يک برنامه خواب ثابت،نشستن کنار پنجره، راه رفتن در روزهاي آفتابي حتي روزهاي سرد زمستان، مسافرت رفتن به مکان‌هاي گرم و آفتابي