اضطراب عبارت است از يک احساس منتشر، ناخوشايند و مبهم هراس و دلواپسي با منشاء ناشناخته، که به فرد دست مي‌دهد و شامل عدم اطمينان، درماندگي و برانگيختگي فيزيولوژي است. وقوع مجدد موقعيت‌هايي که قبلاً استرس‌زا بوده‌اند يا طي آن‌ها به فرد آسيب رسيده است باعث اضطراب در افراد مي‌شود. همه? انسان‌ها در زندگي خود دچار اضطراب مي‌شوند، ولي اضطراب مزمن و شديد غيرعادي و مشکل‌ساز است. تحقيقات و بررسي‌ها نشان مي‌دهند که اضطراب در خانم‌ها، طبقات کم‌درآمد و افراد ميان‌سال و سال‌خورده بيشتر ديده مي‌شود.

به طور کلي علل اضطراب به سه عامل زير برمي‌گردد:

عوامل زيست شناختي و جسماني:

در افراد مضطرب، ميزان بعضي از هورمون‌هاي موجود در خون غيرعادي است. بنابراين هر آن‌چه که باعث اختلال در سيستم هورموني شود، براي بدن خطر محسوب مي‌شود. بارداري، کم‌کاري يا پرکاري تيروئيد، پايين بودن قند خون، وجود غده‌اي در غدد فوق‌کليوي که هورمون اپي‌نفرين توليد مي‌کند و بي‌نظمي ضربان‌هاي قلب از اين عوامل هستند.

عوامل محيطي و اجتماعي:

عوامل اجتماعي و ارتباطي بسياري باعث به‌وجود آمدن اضطراب در افراد مي‌شود، مانند مشکلات خانوادگي، احساس جدايي و طردشدگي،... از عوامل محيطي مي‌توان تغييرات ناگهاني و غيرمنتظره را، همچون زلزله، بيماري، مرگ يکي از نزديکان،... نام برد.

عوامل ژنتيکي و ارثي:

يکي از مهم‌ترين عوامل اضطراب ژنتيک است و احتمال اضطراب در فرزندان افراد مضطرب بسيار بالا است. البته الگو قرار دادن رفتار پدر و مادر و يادگيري و تکرار کارهاي آنان نقش مهمي در اضطراب فرزندان دارد (عامل اجتماعي)، ولي تحقيقات و بررسي‌هاي انجام‌شده بر روي حيوانات و دوقلوهايي که با هم يا جدا از هم زندگي مي‌کنند و از والدين مضطرب به دنيا آمده‌اند، نشان مي‌دهند که عوامل ژنتيکي نيز بسيار مؤثرند. با اين وجود باور نمي‌رود که ژن به خصوصي در اين مورد نقش داشته باشد، بلکه ترکيب بعضي از ژن‌ها چنين پيامدي را به دنبال دارد. طبق آخرين تحقيقات به نظر مي‌رسد که عوامل ژنتيکي در بعضي انواع اضطراب مانند اختلال هراس و ترس از مکان‌هاي باز نقش زيادي دارد.

اضطراب مزمن و شديد غيرعادي و مشکل‌ساز است و کار آيي و تمرکز فرد را کاهش مي‌دهد.

بعضي از موارد اضطراب اصولاً بيماري نيستند و بدون نياز به پزشک مي‌تواند درمان شود. به اين موارد، اضطراب طبيعي مي‌گويند که طي آن اضطراب به خوبي توسط بيمار کنترل و برطرف مي‌شود (مثل اضطراب ناشي از امتحان). اضطراب طبيعي مي‌تواند با روش‌هايي از قبيل حمام گرفتن به مدت طولاني، تنفس عميق، صحبت کردن با شخصي مورد اعتماد، استراحت در يک اتاق تاريک و ... تحت کنترل درآيد.

مراجعه به پزشک زماني ضروري مي‌شود که خود درماني فرد جواب ندهد، يا فرد دچار هراس بيش از حد يا علايمي جديد و غير قابل توجيه شود. در آن صورت پزشک درمان دارويي يا درمان غير دارويي (روش‌هاي کلاسيک) را به او پيشنهاد مي‌کند. از داروهايي که امروزه براي درمان اضطراب مورد استفاده قرار مي‌گيرند مي‌توان فلوکستين ( پروزاک) ، داروهايي از خانواده? بنزوديازپينها (براي مدت کوتاه)، سرتالين و ... را مثال زد. درمانهاي دارويي گاه در برخي بيماران داراي عوارضي هستند. از بين درمانهاي غيردارويي مي‌توان تن‌آرامي (آرام‌سازي)، حساسيت زدايي، توقف تفکر، سرمشق دهي بيوفيدبک و... را مثال زد. در اين روش‌ها به بيمار آموزش داده مي‌شود که بدن خود را براي مقابله? مؤثر و مستقيم با عوامل تنش‌زا آماده کند.

1. لرزش و ناپايدار بودن پاها
2. مشکلات تنفسي
3. تپش قلب
4. درد و احساس فشار در سينه
5. احساس خفگي
6. اختلالات جنسي
7. احساس داغ شدن
8. حالت تهوع
9. اسهال
10. سر درد و دردهاي همراه آن
11. وسواس و احساس اجبار

براي جلوگيري از اضطراب راه‌هاي مختلفي وجود دارند . مي‌توان موارد زير را مثال زد:

رژيم غذايي سالم: استفاده از غذاهاي متنوع و حاوي انواع مواد لازم به ميزان متعادل در حفظ سلامت بدن نقش اساسي دارد.

فعاليت بدني به طور منظم: ورزش کردن به خصوص به طور منظم يکي از راه‌هاي پيشگيري و درمان اضطراب است. پياده روي تند و سريع به مدت 40 دقيقه ميزان اضطراب را به طور متوسط تا 14% کاهش مي‌دهد. به علاوه، ورزش کردن باعث بالا رفتن کارايي دستگاه تنفسي و گردش خون، حفظ تعادل وزن و شادابي فرد مي‌شود. ورزش هايي نيز چون يوگا باعث افزايش آرامش مي‌شوند و در جلوگيري از اضطراب بسيار مفيدند.

افزايش اعتماد به نفس: اعتماد به نفس بالا باعث مي‌شود تا بدن بتواند از حداکثر از نيروي خود براي مقابله با استرس استفاده کند.

عدم گوشه نشيني و اجتماعي بودن: هنگامي که افراد دچار فشار رواني مي‌شوند، به طور غريزي از صحنه عمل و اجتماع کنارکشيده و به گوشه اي پناه مي‌برند، در حالي که گوشه‌گيري باعث تشديد استرس مي‌شود. ارتباط با افراد و دوستان، به خصوص کودکان که مي‌توانند فرد را به خنده وادارند، باعث از ياد رفتن نگراني حتي براي مدتي کوتاه مي‌شود.

حمايت اجتماعي: وجود حمايت اجتماعي در زندگي هر فرد باعث مي‌شود تا او در مقابل بحران‌هاي زندگي براي دفاع از خود سپري داشته باشد که به آن تکيه کند. حمايت اجتماعي، احساس امنيت و اعتماد به نفس را افزايش مي‌دهد و فرد را در مقابل استرس و فشار رواني مقاوم تر مي سازد.

انديشيدن به زمان حال: انديشيدن به زمان حال و کنار گذاشتن رؤياها و آرزوها براي موقعيت‌هاي مناسب تر آرامش ذهني را افزايش مي‌دهد. همچنين مشغول کردن ذهن به کاري که در حال انجام است و فکر نکردن به زمينه‌هاي اضطرابزاي آن بسيار مؤثر است.

کسب اطلاعات در مورد شرايط تنش زا: بي اطلاعي از موقعيت فشارآور باعث استرس و اضطراب بيش تري در افراد مي‌شود. کسب آگاهي و اطلاع از شرايط و مواردي فرد که با آن‌ها مواجه خواهد شد سبب مي‌شود که کمتر دچار نگراني و دلواپسي شود. به طور مثال در جريان گذاشتن بيماران از نحوه? عمل و دردهاي پس از آن باعث مي‌شود تا آنان کمتر دچار اضطراب شوند.

خنديدن: خنده از سالم‌ترين راه‌هاي جلوگيري از فشار رواني است. به هنگام خنده هورموني ضد درد (که باعث احساس خوشي و سلامتي در شخص مي‌شود) در مغز آزاد مي‌شود و ميزان هورمونهاي استرس زا در خون پايين مي‌آيد.

ابراز هيجان بر روي کاغذ: نوشتن ساده? هيجانات و احساسات بر روي کاغذ موجب تسکين فشارهاي رواني ناشي از رويدادهايي چون از دست دادن شغل، مشکلات خانوادگي و ... مي‌شود.