پزشک عموميتغذيه و رژيمدرمانيساير طب هاي مکملطب سالمندطب سنتي ايرانيطب سوزنيهومئوپاتي
پوستارتوپديبيماريهاي داخليبيماريهاي عفونيبيماريهاي قلب و عروقبيماريهاي مغز و اعصاببيهوشيپاتولوژيپرتودرمانيپزشکي قانونيپزشکي هسته ايپزشکي ورزشيتغذيهجراح کليه مجاري ادراري جراحي عموميجراحي فک وصورتجراحي مغزواعصابچشم پزشکيداروسازي (فارماکولوژي)راديولوژيروانپزشکيروانشناسي بالينيروماتولوژيريهزنان و زايمانطب اورژانسطب فيزيکي و توانبخشيقلب و عروقگوش و حلق و بينيکودکان
آلرژي و ايمنولوژياطفالبيماري هاي رماتيسميبيماريهاي قلب و عروقجراحى پستانجراحي پلاستيک ترميميجراحي توراکس(قفسه سينه)جراحي عروقجراحي قلب وعروقخون و سرطان بالغين روانپزشک کودک،نوجوانروماتولوژيريهطب نوزادانغدد درون ريز و متابوليسم فوق تخصص ارتوپديگوارش و کبد بالغين مراقبتهاي ويژه ICUنفرولوژي (کليه)کليه و فشار خونکودکان - روانپزشکيکودکان - آلرژيکودکان - جراحيکودکان - خون وسرطانکودکان - روماتولوژيکودکان - ريهکودکان - عفونيکودکان - غددکودکان - قلبکودکان - گوارشکودکان - مغزواعصابکودکان - نفرولوژي(کليه)کودکان-ارتوپدي
دندانپزشک عموميارتودانتيکس بيماري هاي دهان، فک و صورت پاتولوژي دهان و فک و صورتپروتزهاي دنداني جراحي دهان و فک و صورتجراحي لثه (پريودانتيکس)درمان ريشه (اندودانتيکس)دندانپزشکي ترميميدندانپزشکي کودکانراديولوژي دندان وفک و صورت
دکتر بهروز جليلي روانپزشک اطفال، استاد نمونه دانشکده علوم پزشکي دانشگاه تهران در سال 81 و دانشيار دانشگاه علوم پزشکي ايران، در گفتگو با خبرنگار ما در ابتدا بيماري بيش فعالي را به طور خلاصه تعريف کرد، سپس به تشخيص اين بيماري در کودکان، روش هاي درماني، تاثير بيش فعالي در اُفت تحصيلي کودکان، نقش مدارس، خانواده ها و جامعه در بهبود وضعيت کودکِ بيش فعال اشاره کرد. مطالب مفيد و جالب توجه اين گفتگو را به طور مفصل در ادامه مي خوانيد.
بيش فعالي، پديده تازه اي نيست
دکتر جليلي در ابتدا، تعريف کلي از بيماري بيش فعالي ارائه داد و در اين خصوص اظهار داشت: اختلال بيش فعالي، همراه با بي توجهي يا عدم تمرکز، يکي از شايعترين اختلالات رفتاري در کودکان است که به اختصار (ADHD ناميده ميشود. اين اختلال پديدهاي نيست که صرفا در سالهاي اخير ظهور کرده باشد، بلکه داراي تاريخچهاي طولاني است، اما در سال هاي اخير، تشخيص آن در خصوص کودکان، بهتر و بيشتر شده است.
تشخيص بيش فعاليِ کودکان، در سال هاي اخير
وي در پاسخ به اين سوال که اختلال(ADHD) تا چه حد در ميان کودکان شايع است عنوان کرد: در گذشته اختلال بيش فعالي (ADHD) در حدود يک تا چهار درصد در ميان دانش آموزان دبستاني گزارش مي شد، اما در سال هاي اخير اين ميزان به 10 درصد افزايش يافته. البته لازم به ذکر است که ميزان اين بيماري در ميان کودکان افزايش نيافته و تنها تفاوتي که ايجاد شده در خصوص تشخيص اين بيماري است که در سال هاي اخير، توسط روانپزشکان، افزايش يافته و درواقع ميزان تشخيص اين بيماري افزايش يافته نه ميزان ابتلا به آن.
عامل اصلي بيش فعالي، ژنتيک است
او سپس به عامل اصلي بيماري بيش فعالي اشاره کرد و افزود: دليل اصلي بروز بيماري بيش فعالي عوامل ژنتيکي است و در واقع يک ژن مسئول بروز اين بيماري در افراد است. بيش فعالي در بيماران، با درگير کردن ناحيه frontal lobe که در جلوي سر قرار دارد و نيز آزادسازي بيش از حد هورمون دوپامين از نورون ها، رخ مي دهد. البته عوامل محيطي از جمله سروصداي زياد در محيط و مدرسه و يا آلودگي هوا در تشديد بروز علايم اين بيماري و نيز شدت يافتن بيماري در کودکان مي توانند موثر باشند.
اما اين تصور که مصرف برخي از داروها يا مکمل هاي دارويي در دوران بارداري علت بروز اين بيماري در کودکان است، تصور غلطي است و والدين بايد در نظر داشته باشند که به غير از عامل ژنتيکي، عامل ديگري دليل اين بيماري در کودکان نيست، بنابراين لازم نيست به دليل داشتن کودک بيش فعال خود را سرزنش کنند و دليل بروز بيماري بيش فعالي در کودکان را به خود نسبت داده و آن را ناشي از کوتاهي و بي توجهي خود در دوران بارداري يا حتي در سنين پايين کودک بدانند.
تشخيص بيش فعاليِ کودکان، در سال هاي اخيردختران بيش فعال، بي دقت و پسران بيش فعال، ناآرام و پرفعاليتند
دانشيار دانشگاه علوم پزشکي ايران در ادامه سخنان خود گفت: بروز بيماري بيش فعالي در کودکان دختر و پسر به يک شکل بروز نمي يابد. بلکه در پسران به شکل ناآرامي، بيقراري و فعاليت بيش از حد و در دختران در قالب بي دقتي و بي توجهي بروز مي کند.
دکتر جليلي در ادامه به تفاوت نحوه بروز بيش فعالي در ميان کودکان و بزرگسالان اشاره کرد و گفت: اصولا بيماري بيش فعالي در کودکان به صورت فعاليت بيش از حد و بيقراري يا بي دقتي و بي توجهي مشاهده مي شود، اما در سنين بزرگسالي اين بيماري بيشتر به صورت عدم تمرکز، بروز مي کند و اين تفاوت عمده ايست که در بروز بيماري بيش فعالي در دوران کودکي و بزرگسالي مشاهده مي شود.
بيش فعالي و اُفت تحصيلي کودکان
او در ادامه به تاثيرات منفي بيماري بيش فعالي در تحصيل کودکان پرداخت و عنوان کرد: قطعا بيماري بيش فعالي در تحصيل کودکان تاثيرات بسيار منفي برجاي مي گذارد که مي توان آن را در قالب اُفت تحصيلي و نيز کاهش ارتباطات کودک با همکلاسي هاي خود در مدرسه مي شود، به نحوي که کودکان ديگر، مايل به دوستي و همصحبتي با ايشان نيستند. البته اُفت تحصيلي اين کودکان نبايد به دليل کم هوشي ايشان تلقي شود چرا که کودکان بيش فعال به لحاظ بهره هوشي مانند ساير کودکان هستند و برخي از آنها که باهوش ترند حتي در صورت درمان مي توانند در تحصيل و سپس در کار و زندگي خود موفقيت هاي قابل توجهي کسب کنند.
تست هاي تشخيصي بيش فعالي
جليلي سپس به نقش معلمان در تشخيص بيماري بيش فعالي در کودکان ادامه داد: در زمينه تشخيص بيماري بيش فعالي، تست هايي از جمله آزمون وندر بيلت، BASC، CAP و CBCL. اين تست ها معتبر و جهاني هستند و از سوي ديگر براي استفاده در ايران نيز متناسب و هماهنگ شده اند. البته تشخيص نهايي بيماري برعهده روانپزشکان است، که لازم است اين تشخيص توسط روانپزشک کودکان که در تشخيص اين بيماري داراي تجربه و تبحر بيشتري هستند، انجام شود.
به علاوه، روانپزشک کودکان قادر است بيماري بيش فعالي را از ساير بيماري ها همچون اختلالات خُلقي، اضطراب يا افسردگي تشخيص دهد و اين تشخيص صحيح، در درمان موثر کودکان، بسيار حائز اهميت است. در حالي که، گاهي کودکاني که دچار اضطراب يا افسردگي هستند، به اشتباه به عنوان کودک بيش فعال درنظر گرفته شده و اين امر، نه تنها باعث بهبودي کودک نشده، بلکه مسير درمان ايشان نيز به اشتباه طي مي شود.
کلاس هاي کم جمعيت، کلاس هايي مناسب براي کودکان بيش فعال
او در ادامه به اقداماتي که خانواده ها و مدارس مي توانند جهت کمک به کودکان بيش فعال انجام داد پرداخت و گفت: اقدام مهمي که در جهت کمک به وضعيت کودکان بيش فعال مي تواند انجام شود، ثبت نام آنها در مدارسي با کلاس هاي بسيار کم جمعيت است، چراکه سر و صدا عامل بسيار مهمي در تشديد بيماري اين کودکان است، بنابراين هر چه جمعيت کلاس ها کمتر باشد، اين کودکان کمتر دچار آشفتگي و بي قراري يا عدم تمرکز، بي توجهي و بي دقتي مي شوند.
از سوي ديگر، لازم است در مدارسي که اين کودکان تحصيل مي کنند، ساعات آموزشي کاهش يابد. به عنوان مثال در برخي از مدارس ساعات کلاس ها تا سه بعد از ظهر است که واقعا براي کودکان بيش فعال مناسب نيست، به اين دليل که کودک بيش فعال توان تحمل ساعات طولاني کلاس درس را ندارد و نهايتا مي تواند مدرسه را تا ساعت 12 تحمل کند، چون پس از ساعات طولاني در مدرسه بودن، حالت هاي بي قراري و يا عدم تمرکز به سراغ او مي آيد.
اقدامي که در اين خصوص، در برخي از کشورها از جمله کشور چک انجام شده، اين بوده که ساعات کلاسي که براي تدريس کودکان بيش فعال اختصاص داده شده، 15 دقيقه تدريس است و پس از آن کودکان به محوطه بسيار وسيعي که براي بازي و ورزش کودکان اختصاص داده شده، مي روند و انرژي خود را تخليه کرده و دوباره به مدت 15 دقيقه ديگر، آموزش آنها ادامه مي يابد. بدين ترتيب، هم کودکان به خوبي به تحصيل مي پردازند و هم ساعات طولاني تدريس، موجب بيقراري و آشفتگي يا عدم تمرکز آنها نمي شود.
خودداري از آزار و اذيت کودکان بيش فعال
وي سپس به نقش والدين در مواجهه با بيماري بيش فعالي کودکان اشاره کرد و اظهار داشت: البته نقش والدين در بهبود وضعيت کودکان بيش فعال بسيار موثر است، پدران و مادران بايد توجه داشته باشند که بيماري کودک را به خود نسبت ندهند و در اين خصوص احساس گناه نکنند. از طرف ديگر، هرگز نبايد کودک بيش فعالي که آشفته، بيقرار يا بي دقت است و در مدرسه دچار شکست و اُفت تحصيلي شده را مورد آزاد و اذيت مانند توهين، ضرب و شتم يا تحقير قرار دهند، چراکه با دنبال کردن اين گونه رفتارهاي غلط، زندگي کودکاني را که با درمان مي توانند آينده اي روشن داشته باشند، نابود کرده و در حقيقت، نسلي را تباه خواهند کرد.
همچنين مراجعه به روانپزشک کودک جهت تشخيص بموقع بيماري و اقدام براي درمان آن از وظايفي است که بر عهده والدين است. به علاوه، پس از تشخيص بيماري بيش فعالي در مورد کودک، پدر و مادر بايد در مصرف بموقع داروها به کودک کمک کنند، بدون اينکه به خاطر مصرف اين دارو، کودک را تحقير کرده يا مورد توهين قرار دهند. پدر و مادر بايد در چنين وضعيتي، حامي کودک باشند و با مهرباني و رفتار ملايم خود سعي کنند کودک را حمايت عاطفي و روحي کنند و جهت بهبودي او هر اقدامي که لازم است را انجام دهند تا بتوانند آينده اي روشن براي فرزند بيش فعال خود رقم بزنند.
دارودرماني، مصرف مکمل آهن و ورزش
استاد نمونه دانشکده علوم پزشکي دانشگاه تهران در ادامه درخصوص روش هاي درماني بيش فعالي کودکان سخن گفت و ادامه داد: قطعا اولين شيوه درمان بيش فعالي، دارودرماني است که غالبا با استفاده از داروهايي از جمله رِتالين انجام مي شود. روش درماني ديگر استفاده از مکمل هاي آهن است، چراکه بر اساس تحقيقات انجام شده اخير در درمان کودکان بيش فعال، مصرف مکمل هاي آهن، تا حد زيادي در شدت بروز بيماري آنها موثر بوده است.
البته داروي ديگري مانند ديفن هيدارمين که در گذشته تصور مي شد در شدت بيماري بيش فعالي مي تواند موثر باشد، بر طبق تحقيقات اخير، در کاهش علايم بيماري کودکان بيش فعال، بي اثر بوده است. اقدام ديگري که در کاهش علايم بيماري و شدت بروز بيش فعالي در کودکان مي تواند بسيار موثر باشد، ورزش کردن به صورت مرتب است که در اين خصوص مي تواند بسيار کارآمد و موثر باشد.
جليلي در خصوص نقش نوروفيدبک در درمان بيش فعالي اظهار داشت: نوروفيدبک، به تنهايي نقش موثري در درمان اين بيماري ندارد، اما در کنار دارودرماني، مي تواند به عنوان درمان مکملي استفاده شود و در درمان برخي از بيماران بيش فعال مي تواند موثر و کمک کننده باشد.
دارودرماني، درمان قطعي براي بيش فعالي
دانشيار دانشگاه علوم پزشکي ايران، در پاسخ به اين سوال که آيا درمان قطعي براي اختلال بيش فعالي (ADHD) وجود دارد، عنوان کرد: بله، بيماران بيش فعال، با مصرف داروهايي که براي ايشان تجويز شده، درمان پذير هستند. بنابراين مي توان گفت براي بيماري ايشان، درمان قطعي وجود دارد و با مصرف بموقع داروهاي تجويز شده، حالت هاي بيقراري و عدم تمرکز کودکان، تا حد زيادي کاهش يافته و در نتيجه، کودک مي تواند در تحصيل خود موفق بوده و حتي در مدرسه، روابط خوبي با همکلاسي هاي خود برقرار کرده و دوستان زيادي پيدا کند.
کودک بيش فعال را از جامعه منزوي نکنيد
استاد نمونه دانشکده علوم پزشکي دانشگاه تهران در پايان سخنان خود به تصورات غلطي که در جامعه در خصوص بيماري بيش فعالي وجود دارد و نيز برخوردهاي ناشايستي که در مواجهه با کودکان بيش فعال، اِعمال مي شود اشاره کرد و گفت: خواهش من از کليه افراد جامعه اين است که اين تصور غلط که داروهاي بيش فعالي، خاصيتي مانند داروهاي مخدر داشته و عملکردي مشابه آنها در بدن کودکان دارند، را کنار گذاشته و اجازه دهيد کودکان، شيوه درماني خود را دنبال کنند.
به علاوه، خواهش ديگري که کودکان بيش فعال را در مدرسه، خانواده و يا جامعه طرد و منزوي نکنيد و به دليل رفتارهاي ايشان که ناشي از بيقراري يا عدم تمرکز است، آنها را مورد آزار و اذيت، ضرب و شتم، تحقير و توهين قرار ندهيد، چراکه با اين کار، کودکاني که مي توانند با درمان بهبود يابند، استعدادهاي خود را شکوفا کنند و در جامعه، نقش موثري ايفا کنند را با رفتارهاي غلط خود از جامعه منزوي کرده و به سوي انجام فعاليت هاي خلاف قانون، اعتياد و جرم و جنايت مي کشانند. در واقع با برخوردهاي ناشايست و غلط با کودکان بيش فعال، نسلي تباه مي شود.